Dwa lata działalności Pracowni Historii Cyfrowej WH UW

Humanistyka cyfrowa w programie IDUB

Głównym celem działania Humanistyka cyfrowa w programie IDUB jest wzmocnienie i rozwój potencjału badań humanistycznych na Uniwersytecie Warszawskim. Kluczowe aspekty programu obejmują rozwijanie unikalnych kompetencji cyfrowych badaczy, wspieranie interdyscyplinarnych projektów oraz integrację badań humanistycznych z nowoczesnymi technologiami. Dzięki tym działaniom Uniwersytet Warszawski umacnia swoją pozycję naukową i poszerza możliwości badawcze w obszarze humanistyki cyfrowej.

Humanistyka cyfrowa w badaniach historycznych

Pracownia Historii Cyfrowej, od momentu powstania, realizuje nowatorskie projekty badawcze, łączące tradycyjne metody historyczne z nowoczesnymi technologiami. Jej działalność obejmuje szeroki zakres epok, źródeł i zagadnień badawczych.

Logo Pracowni Historii Cyfrowej WH UW

Kluczowym obszarem pracy Pracowni jest edytorstwo cyfrowe – metody opracowywania źródeł historycznych zgodnie ze standardem TEI (Text Encoding Initiative), umożliwiającym precyzyjne strukturalne oznaczanie elementów tekstów. Dzięki temu mogą one być udostępnione online jako warstwowe naukowe edycje cyfrowe (np. za pośrednictwem TEI Publishera), jak również przetwarzane i analizowane z wykorzystaniem narzędzi cyfrowych. Stosowanie międzynarodowego standardu sprzyja efektywnej wymianie wiedzy i stawianiu nowych pytań badawczych.

Projekty badawcze

W Pracowni prowadzone są projekty badawcze, które nie tylko wykorzystują metody humanistyki cyfrowej, ale też je rozwijają i popularyzują. W ramach finansowania z programu IDUB przeprowadzono dwa przedsięwzięcia, których celem było opracowanie cyfrowych edycji tekstów oraz dostosowanie narzędzi analitycznych do specyficznych potrzeb źródeł pochodzących z dwóch różnych epok historycznych:

• Kształtowanie się uczonego? Młodzieńcze listy Joachima Lelewela
  Projekt, kierowany przez dr Aleksandrę Kuligowską, obejmował opracowanie cyfrowej edycji młodzieńczych listów Joachima Lelewela do rodziny. Pliki tekstowe edycji zakodowano w standardzie TEI XML. Przygotowano również wizualizacje zawierające transkrypcję i transliterację tekstu oraz skany źródeł. Stworzono także bazy danych osób i miejsc pojawiających się w listach, umożliwiając przestrzenne zobrazowanie komunikacji epistolarnej Lelewela w tym okresie.
• Katalog arcybiskupów gnieźnieńskich Jana Długosza. Edycja cyfrowa wybranych fragmentów źródła
  Projekt prowadzony przez dr Hannę Rajfurę koncentrował się na opracowaniu cyfrowej edycji fragmentów łacińskiego katalogu arcybiskupów gnieźnieńskich autorstwa Jana Długosza. Tekst zakodowano zgodnie ze standardem TEI i przygotowano do publikacji w TEI Publisher.

Zespół Pracowni Historii Cyfrowej WH UW, źródło: PHC.

Trzeci z projektów realizowanych w ramach programu IDUB wykorzystywał inne niż edytorstwo cyfrowe metody humanistyki cyfrowej, takie jak wizualizacje, probabilistyczne metody aorystyczne, analizy regresji oraz modele grawitacyjne:

• Przemiany ekonomiczne w cesarstwie rzymskim pomiędzy okresem pryncypatu a późną starożytnością
  Głównym celem projektu kierowanego przez dr Paulinę Komar było zbadanie przemian ekonomicznych w cesarstwie rzymskim pomiędzy okresem pryncypatu a późną starożytnością za pomocą analiz ceramiki z bazy danych obejmującej amfory z terenu Italii, Efezu, Cypru, Hiszpanii i Galii.

W Pracowni realizowane są również inne projekty obejmujące cyfrowe edycje i analizę źródeł historycznych z wykorzystaniem narzędzi cyfrowych. Aktualne informacje dostępne są na stronie internetowej Pracowni.

Dydaktyka i popularyzacja historii cyfrowej

Jednym z podstawowych celów Pracowni jest popularyzacja metod i narzędzi humanistyki cyfrowej. Dzięki przekazywaniu zdobytej podczas badań wiedzy technologie cyfrowe mogą być wykorzystywane w pracach dyplomowych studentów czy doktorantów oraz w nowych projektach realizowanych przez naukowców. Zespół Pracowni brał udział w seminariach i konferencjach na bieżąco prezentując wyniki badań oraz prowadząc warsztaty dotyczące konkretnych metod i narzędzi.

Źródło: PHC

Od 2023 roku zespół Pracowni zorganizował szereg cyklicznych spotkań naukowych w ramach cyklu Cyfrowe Czwartki. Zaproszeni badacze z różnych dziedzin prezentowali własne projekty z zakresu historii cyfrowej, dzieląc się zdobytą wiedzą, wymieniając praktycznymi doświadczeniami i popularyzując nowoczesne metody badawcze.

W listopadzie 2024 roku Pracownia była współorganizatorem międzynarodowej konferencji Dane i Język: perspektywy badań w cyfrowych edycjach źródeł historycznych. Wydarzenie zgromadziło naukowców z 17 ośrodków akademickich, którzy przedstawili wyniki badań nad digitalizacją i analizą danych historycznych. Dyskusje dotyczyły m.in. sztucznej inteligencji, baz danych, wizualizacji oraz metod przetwarzania języka naturalnego.

konferencji Dane i Język: perspektywy badań w cyfrowych edycjach źródeł historycznych, źródło: PHC

Dzięki dużemu zainteresowaniu konferencją i szerokiemu spektrum poruszanych zagadnień wydarzenie stało się platformą do nawiązywania współpracy i wymiany poglądów, sprzyjającą dialogowi między badaczami zainteresowanych różnymi aspektami humanistyki cyfrowej.

Przyszłość Pracowni Historii Cyfrowej

Dzięki wsparciu z programu IDUB Pracownia Historii Cyfrowej WH UW w ciągu dwóch lat zrealizowała projekty badawcze, które umożliwiły nowe podejścia do analizy źródeł historycznych. Organizacja spotkań naukowych i międzynarodowej konferencji wzmocniła transfer wiedzy oraz integrację środowiska badawczego.

Obecnie trwają prace nad publicznym udostępnieniem wyników badań. Wkrótce w internecie pojawią się cyfrowe edycje opracowane w ramach dotychczasowych projektów, a także nagrania referatów wygłoszonych podczas konferencji „Dane i Język”, umożliwiając szerokiej publiczności zapoznanie się z ich treścią.

Pomimo zakończenia finansowania z programu IDUB, działalność Pracowni będzie kontynuowana. Realizowane są nowe projekty badawcze, m.in. w ramach grantu NPRH. Planowana jest także kolejna odsłona konferencji poświęconej cyfrowym edycjom źródeł historycznych. Zespół Pracowni zamierza kontynuować popularyzację humanistyki cyfrowej poprzez organizację spotkań, które umożliwią wymianę doświadczeń, inspiracji oraz promocję nowych narzędzi i metod badawczych. Efekty wsparcia z programu IDUB pozostaną solidnym fundamentem przyszłych działań Pracowni i jej dalszego rozwoju.